Handgemaakte meesterstukken uit de Gouden Eeuw en onze rijke 18^e. De virtuositeit van de uurwerkmakers leidde tot de verzameldrift van Peeters. Hij bleef op koers door zich te beperken tot het Nederlandse horloge. Hij blijft dit koppig het Hollands horloge noemen, omdat het even eigen aan ons land is als de Hollandse Nieuwe. De verzamelkater van het oneindige bleef uit door zijn beperking. Het lukrake in banen leiden.

Elke nieuwe uitgave betekent vooruitgang. In dit eigentijds handboek wisselen woord en beeld elkaar kleurrijk af. Mini wordt maxi. Horloges worden paginagroot opgeblazen. En komen als een defilé voorbij. Een aangrijpende variëteit van 160 horloges door 98 makers van 1580 tot 1790. De geslaagde macro-elementen geven waauw-effecten. Horloges worden sprankelend als indringende schilderijen in emaille gepresenteerd. Soms met een fijne toon zoet en zacht getint impressionistisch. Soms met een harde toon contrastrijk expressionistisch. Of gewoon zwart-wit. Als het zilver van het horloge alle zilvergrijze nuances van zijn leeftijd toont. Van diepzwart in de inkervingen van de graveerbeitel tot spierwit op de hoogglansvlakken. De lezer wordt meegesleept terug de tijd in. Het horloge was veel meer dan een tijdaanwijzer. Kleurrijke taferelen op binnen- en buitenkast vertellen hele verhalen. Mythologisch, klassiek of bijbels. Kunstenaars als de gebrs. Huaud waren de Rembrandts in emaille van de 17^e eeuw. Cochin, Mauris, Moser hadden als repoussé kastenmakers in goud en zilver de status van huidige popsterren. Zowel artistiek als financieel.

Openklappende horloges liggen als oesters op papier. Het virtuoze binnenwerk geeft inzicht op de organen van het horloge. Het ajourwerk in wekkertrommels, de verfijning van de radervertanding, de complexe pilaarverbindingen tussen boven- en onderplatines, kloven en sierstukken ajour uitgevoerd als meubilair op de bovenplatine. Het warme goud van de vuurvergulding straalt rijkdom uit. De verfijnde afwerking artisticiteit. Signaturen door meestergraveurs uitgevoerd. Handschriften uit vervlogen tijden als studiemateriaal. Geniale uitvindingen passeren de revue. Met de tijd in de hand kon je met sourdine-inrichtingen de tijd voelen. Maar er waren meer nouveautés.

Liefst  14 dag- en nachthorloges heeft Peeters bij elkaar gescharreld. Ieder een topstuk op zich. Zon of maan geven de uren aan en een aparte geblauwdstalen wijzer de minuten. Fromanteel, Hasius, Knip, e.a. waren de makers. Het moeten populaire speeltjes zijn geweest.

Net als de horloges met wandering hours. Horloges met een halfcirkelvormige opening waaronder een vuurvergulde schijf draait. In twee ronde vensters verschijnen beurtelings de uurcijfers. De stand van het zichtbare venster met het uurcijfer geeft dan met een kleine indicator de minuten en de kwartieren aan. Fromanteel, van der Spigt en Broeckhuysen als makers. Prachtig. Uren die minuten aangeven!

Het zes-uren horloge. Dit spilleganghorloge met champlevé wijzerplaat heeft de Romeinse cijfers I t/m VI. En hieroverheen gegraveerd de Arabische cijfers 7 t/m 12. Voor dag en nacht. Het horloge heeft één wijzer die iedere zes uur ronddraait. Tussen alle uren zit een 60 minuten verdeling. Ieder kwartier is weer verdeeld in vijf delen. Elk vakje stelt dus drie minuten voor. De uurwijzer geeft dus gelijktijdig in zijn rondgang uren en minuten aan. Met een nauwkeurigheid van drie minuten!

Het horloge met equatie van Van den Brink. Zonnewijzers werden gebruikt om horloges bij te stellen. Maar hier heeft het horloge zelf een mechanisch equatiesysteem om het horloge op tijd te zetten. Locale zonnetijd kan namelijk tot 16 minuten verschil opleveren met de reële zonnetijd. Met den middelbaren tijd hebben we hier vanaf 1909 gelukkig geen last meer van.

Het kapiteinshorloge van Ruel. Met vier vensters. Eentje voor de maanstand en de hoogwaterstand van Rotterdam. Twee voor de Juliaanse en Gregoriaanse kalender. Pas in 1582 werd de laatste hier ingevoerd. De traditionele Engelsen voerden deze pas in 1752 in. Het horloge is van 1740. Het kalenderverschil was dus van het grootste belang voor de handel met Engeland.

Peeters wist als leraar wiskundige kennis over te brengen op een jeugdig publiek. Als architect van beroep had hij oog voor verhoudingen en schoonheid in de kunst. Respect voor handwerk door de eeuwen heen. Van romaanse kerken tot de modernste stationsgebouwen. Als schrijver combineert hij deze vaardigheden. De pracht van zakhorloges aan volgende generaties doorgeven.

Natuurlijk kun je dit nooit in je eentje realiseren. Om deze hoogwaardige collectie horloges in een boek bijeen te brengen moet je bij musea en collega-verzamelaars zijn. In  het Rijksmuseum in Amsterdam archiveerde hij de aanwezige zakhorloges. Grotendeels uit de collectie Elzas. Hij nam horloges op uit de collectie van het Zilvermuseum Schoonhoven. Precieze beschrijvingen uit drie eeuwen horlogerie. Al deze expertise moest wel leiden tot de apotheose van zijn eigen kennis. De droom van elke verzamelaar. De realisatie van een boek over zijn eigen collectie.

Vrijblijvendheid slaat om in gepassioneerde bezetenheid. Het boek moest er komen. Op zijn manier. 328 pagina’s dik met biografieën van Nederlandse makers en een summary in het Engels. Hij zocht Hollandse horloges in het Historisches Museum in Basel. Aanvullende topstukken vond hij in de catacomben van het British Museum in Londen en op zolder van het Louvre in Parijs. In de top van de top, het Patek Philippe Museum in Genève. Drie jaar lang schaven aan een vrijblijvend project. Het niveau verhogen van foto’s en tekst. Het niveau verhogen door specifieke toppers toe te blijven voegen van collectioneurs uit zijn omgeving. En het ligt er. Een 40-jarige studie van een bevlogene. Een hommage aan al die bekende en onbekende horlogemakers uit de jaren 1580-1790. Een boek waar de kwaliteit van de pagina’s afspettert. Een naslagwerk als kijkboek. Kleurrijk in zwart-witte bewoordingen. Naast La Montre Française, La Montre Suisse, The English Watch nu dan de Nederlandse tegenhanger. Het Hollands Horloge.

Bij de presentatie van het boek weet Peeters tijd en ruimte driedimensionaal te presenteren. Een expositie van een selectie uit zijn boek zal van 21 april tot eind september 2012 te bewonderen zijn in het Zilvermuseum te Schoonhoven. TIJD IN DE HAND. Ook hier weet Peeters zijn lezerspubliek weer te betoveren. De platte vlakken van zijn boek om te zetten in een architecturale 3D-beleving.

door John Selders.

Hollandse Horloges bestellen ? klik hier